भाऊबीज हा दिवाळीपश्चात येणारा प्रेम, संरक्षण, आपुलकी आणि कुटुंबीय नातेसंबंध मजबूत करणारा पवित्र सण आहे. या दिवशी बहिण आपल्या भावाला तिलक लावते, त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते आणि भाऊ बहिणीचे रक्षण करण्याचे वचन देतो.
भाऊबीज 2025 ची तारीख आणि शुभ मुहूर्त
हिंदू पंचांगानुसार कार्तिक महिन्यातील शुक्ल पक्षाची द्वितीया तिथी भाऊबीज म्हणून साजरी केली जाते.
- दुसरी तिथी सुरू: 22 ऑक्टोबर 2025 रात्री ८:१६
- दुसरी तिथी समाप्त: 23 ऑक्टोबर 2025 रात्री १०:४६
- मुख्य सणाचा दिवस: 23 ऑक्टोबर 2025 (गुरुवार)
- तिलक लावण्याचा शुभ मुहूर्त: दुपारी १.१३ ते ३.२८
या कालावधीत तिलक विधी आणि भावाच्या आरतीचे विशेष महत्त्व आहे.
भाऊबीजचे पौराणिक महत्त्व
यमराज आणि यमुना कथा
पौराणिक कथा सांगते की यमराज आपल्या बहिणी यमुना हिच्या घरी या दिवशी गेले. त्यावेळी यमुनेने त्यांचे स्वागत करून तिलक लावला आणि आरती केली. यमराजांनी आनंदित होऊन वरदान दिले की या दिवशी जी बहीण आपल्या भावाला तिलक करेल, त्या भावाला अकाली मृत्यूची भीती राहणार नाही. त्यामुळे या दिवसाला ‘यम द्वितीया’ असेही म्हटले जाते.
कृष्ण आणि सुभद्रा कथा
दुसऱ्या कथेनुसार भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध केल्यानंतर आपली बहीण सुभद्राच्या घरी भेट दिली. सुभद्राने त्याचे स्वागत करून त्याला तिलक लावला, ज्यामुळे हा दिवस भावंडांच्या प्रेमाचा प्रतीक ठरला.
भारतभर भाऊबीज कशी साजरी केली जाते – प्रांतीय साजरेपणा
उत्तर भारत (उत्तर प्रदेश, पंजाब, हरियाणा)
बहिण भावासाठी आरती करते आणि कपाळावर तिलक लावते. घरात भावाचे आवडते पदार्थ बनवले जातात. भाऊ बहिणीला भेट वस्तू देतो.
महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि गोवा – भाऊबीज
या भागात याला ‘भाऊबीज’ म्हणतात. बहिण भावाच्या अंगणात रंगोळी काढते, ओवाळणी केली जाते आणि नारळ, अक्षता व दिव्याने आरती केली जाते. पुरणपोळी आणि गोड पदार्थांचा खास मेजवानीने सण साजरा केला जातो.
गुजरात – भाई बीज
गुजरातमध्येही तिलक आणि मिठाईच्या माध्यमातून सण साजरा केला जातो. अनेक कुटुंबे मंदिरात दर्शनाला जातात.
पश्चिम बंगाल आणि ओडिशा – भाई फोटा
येथे बहिण सकाळी उपवास करते. चंदन आणि काजळ यांचा वापर करून तिलक लावला जातो. भावंडांमध्ये भेटवस्तूंची देवाणघेवाण होते आणि पारंपरिक नृत्य व गाणी सादर केली जातात.
भाऊबीजची पूजा आणि विधी
- बहिण पुजेची थाळी सजवते – तांदूळ, फुले, दिवा, गंध व मिठाई ठेवते.
- भावाला समोर बसवून तिलक लावला जातो.
- आरती करून भावाच्या दीर्घायुष्याची प्रार्थना केली जाते.
- भावंड एकमेकांना मिठाई खाऊ घालतात.
- भाऊ बहिणीला भेटवस्तू देतो आणि तिच्या रक्षणाचे वचन देतो.
सणाचे सामाजिक व सांस्कृतिक महत्त्व
भाऊबीज हा केवळ धार्मिक विधी नसून भावंडांच्या भावनिक नात्याचा पवित्र उत्सव आहे. हा सण कुटुंबांना एकत्र आणतो, परस्परांतील प्रेम, कर्तव्य आणि जबाबदारीची जाणीव करून देतो. आधुनिक काळातही हा सण तितक्याच उत्साहाने आणि कुटुंब एकत्र येऊन साजरा केला जातो.
भाऊबीज 2025 हा सण भावंडांच्या प्रेम, विश्वास आणि नात्याच्या दृढतेचे प्रतीक आहे. भारतातील विविध राज्यांमध्ये वेगवेगळ्या पद्धतीने हा सण साजरा केला जातो, पण सर्वत्र उद्देश एकच असतो – भावंडांमधील पवित्र नाते जपणे आणि साजरे करणे.
