२०२४-२५ या कृषी वर्षात भारतात धान्य उत्पादन ३५३.९५ दशलक्ष टन इतके झाले, जे १४५ कोटी लोकांची गरज पूर्ण करण्यासाठी अपुरी आहे. तुलनेत, भारताजवळ काहीशी लोकसंख्या असलेल्या चिनी कृषी क्षेत्रात ५५० दशलक्ष टन धान्य उत्पादन होते, त्यात फळे आणि भाज्यांची जागतिक पातळीवर सगळ्यात जास्त उत्पादने होते. चीनमध्ये सर्व जमीन सरकारच्या मालकीची असून शेतकरी दीर्घकालीन करारानेच जमीन वापरतात. त्यांनी सपाट क्षेत्रफळ असलेल्या छोट्या (सरासरी १.५ एकर) शेतांमध्ये उत्पादनक्षमता भारताच्या तुलनेत खूप जास्त आहे, त्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न जास्त आणि उत्पादनांच्या किमती कमी आहेत, ज्यामुळे ग्राहक आनंदी आहेत.
१९७८ नंतर चीनने कृषी संशोधनासाठी मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक केली. जागतिक कृषी संशोधक कंपनी ‘सिंजेंटा’ चीनने ४३ अब्ज डॉलरने विकत घेतली, ज्यामुळे चीन जागतिक कृषी संशोधनात पुढाकार घेणारा देश बनला. भारतातील कृषी संशोधन आणि शिक्षणाची गुणवत्ता तुलनेने कमी असून, त्यामुळे भारताने या क्षेत्रात सुधारणा करण्याची गरज आहे.
भारताचा महान कृषी वैज्ञानिक डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांनी २००६ मध्ये कृषी उत्पादनासाठी किमान आधारभाव किमान उत्पादन खर्चाच्या १.५ पट करावी, अशी शिफारस सरकारला केली होती, परंतु ती आर्थिक आणि महागाईच्या कारणांनी प्रत्यक्षात आली नाही. महागाई वाढल्यामुळे आर्थिक विकासावर नकारात्मक परिणाम झाला, ज्यामुळे गुंतवणूक कमी झाली आणि रोजगार निर्मिती बाधित झाली.
२०१४ नंतर केंद्र आणि राज्य सरकारांच्या उत्पन्नात वाढ झाली, खास करून वस्तू व सेवा करामुळे (जीएसटी). यामुळे शेती क्षेत्राला अधिक निधी आणि समर्थन मिळत आहे. परंतु, भारतातील विविध गावांच्या नैसर्गिक संसाधनांत मोठा फरक असून या विविधतेशी जुळवून घेत शेती क्षेत्राचा विकास करणे अवघड काम आहे.
शेती क्षेत्र प्रमुखपणे राज्य सरकारांच्या जबाबदारीत असून, परंतु शेतकरी दारिद्र्य आणि अज्ञान यामुळे काही भागात विकास होणे थोडे कठीण आहे. महाराष्ट्रातील काही गावांमध्ये शेती विकास संतोषजनक झाला आहे, पण अनेक गावांमध्ये अजूनही गुंतवणूक व प्रशिक्षित मनुष्यबळ आवश्यक आहे. पर्यावरणीय बदलांनी कृषी क्षेत्राला अनेक आव्हाने दिली आहेत, ज्यावर मात करून सरकारने शेती क्षेत्राचा उन्नतीचा मार्ग दाखवायचा आहे.
शेती क्षेत्रात द्रुत बदल करणे शक्य नसले तरी मोदी सरकारने यासाठी प्रयत्न सुरू केले आहेत आणि भविष्यात सुधारणा घडवून आणण्याची अपेक्षा व्यक्त केली जाते.
